Kultura jako publiczny dokument
Jednym z najbardziej konsekwentnych orędowników idei kultury jako tekstu jest antropolog kulturowy Clifford Geertz, reprezentujący nurt zwany interpretacjonizmem. W swoich badaniach kładzie nacisk na sposób, w jaki uczestnik danej kultury odczytuje jej znaczenia, a także jak interpretuje samego siebie w odniesieniu do nich. Człowiek – mówi Geertz – jest „zawieszony w sieci znaczeń”, z których kultura jest zbudowana. Implikacją takiego ujęcia jest ukierunkowanie badań kultury na interpretację tych znaczeń.

W czym tkwi oryginalność teorii Geertza? Aż do zwrotu językowego w naukach o kulturze, ambicją antropologii było docieranie do „twardych” faktów, stałych praw i reguł w zbliżony sposób do tego, jaki ma miejsce w naukach ścisłych. Tymczasem według Geertza praca badacza kultury bardziej przypomina działalność krytyka literackiego niż fizyka czy biologa. Nie znaczy to, że jest mniej ważna, ale cele takiej nauki zdefiniowane są nieco inaczej. W dużym stopniu jest to narzucone przez sam przedmiot badań [1].

W powyższej definicji warto zwrócić uwagę na kilka elementów. Kultura jest dokumentem, a więc tworem poddającym się bardziej bądź mniej trafnej interpretacji, która stara się wniknąć w znaczenie, ale może dokonać tylko pewnych przybliżeń. Prace antropologiczne składają się z interpretacji – pisze Geertz – i to interpretacji drugiego lub trzeciego stopnia, pierwszy jest bowiem udziałem wyłącznie przedstawicieli danej kultury (ciągle pozostając „tylko” interpretacją a nie zbiorem bezpośrednich danych).
Jednocześnie jednak kultura jest publiczna. Pomimo tego, że interpretacja dokonuje się w przestrzeni myśli to nie w nich mieści się sama kultura. Przedmiot interpretacji ma charakter intersubiektywny: składają się na niego widzialne praktyki, takie jak język, zwyczaje, rytuały [3].

Wreszcie: kultura nie jest czymś tajemnym. Badacz kultury nigdy nie pozna jej w pełni, ale poznanie nie ma charakteru zero jedynkowego. Nie da się poznać kultury w stu procentach, analogicznie jak nie da się poznać w stu procentach osoby, którą staramy się zrozumieć. Zawsze pozostaje jakaś sfera prywatna i niedopowiedziana. Pomimo tego nie możemy z góry uznać prób zrozumienia za porażkę, zarówno w komunikacji międzyludzkiej, jak i w badaniu obcej kultury, ponieważ systematycznie pogłębiamy obszar rozumienia i porozumienia.

Porównanie działalności badacza z sytuacją osób, które starają się porozumieć, ma głębsze znaczenie, gdyż odsyła do nowo zarysowanego celu badań nad kulturą. To, że badania te są nauką „miękką”, w której nie mamy do czynienia z czystymi faktami, ale interpretacjami, nie oznacza, że są one przez to mniej ważne. Ich celem nie jest spisanie reguł, sklasyfikowanie i skodyfikowanie, ale poszerzenie uniwersum ludzkiego dyskursu.

Walki kogutów
Kultura jest przestrzenią interpretacji nie tylko dla badacza, ale przede wszystkim dla samych jej członków. Poszczególne jej formy można uznać za teksty, w świetle których ludzie tworzący daną kulturę dokonują autointerpretacji [4]. Ogromną rolę odgrywają rytuały społeczne organizujące życie społeczności i angażujące większość jej przedstawicieli. Clifford Geertz analizował pod tym kątem między innymi kulturę Bali i fenomen walk kogutów, które odgrywają w niej niezwykle istotną rolę. W zasadzie cała męska część społeczności jest na tyle mocno zaangażowana w nie, że wprost deklaruje, że koguty są przedłużeniem ich własnego ciała i ich walki, a związane z nimi finansowe zakłady stanowią centralny punkt w organizacji codziennego życia.

Walki kogutów są krwawym i brutalnym sportem, przede wszystkim jednak przedmiotem „głębokiej gry”. Określenie to oznacza grę, w której stawka jest na tyle wysoka, że z praktycznego punktu widzenia, uczestnictwo w niej jest czymś irracjonalnym. Przy tym obydwie strony zakładu ryzykują równie mocno. W istocie – dowodzi Geertz – o „głębi” tych walk nie decydują pieniądze, ale fakt, że w rzeczywistości gra jest przeniesieniem balijskiej hierarchii statusów do świata walk kogutów. Walki są symulacją matrycy społecznej, do której należą ich miłośnicy.

W balijskim społeczeństwie prestiż odgrywa fundamentalną rolę w każdej sferze życia: od publicznej po rodzinę. Dla Balijczyka nie ma sprawy istotniejszej od hierarchii społecznej. Napięcie, jaką budzi problem prestiżu, jest jednak na co dzień maskowane za sprawą złożonej etykiety. Zdaniem Clifforda Geertza walki kogutów są emocjonalną osnową hierarchii i związanych z nią napięć, ukazując je w bardziej autentycznej formie niż pozwala etykieta. Walki kogutów są zatem balijskim sposobem odczytywania doświadczeń Balijczyków – są historią, którą opowiadają oni o sobie i w świetle której sami siebie interpretują.

Informacja dodatkowa 2:

„Balines Manhood and the cockfight” to interkatywny projekt Elemental Productions poświęcony fenomenowi walk kogutów na Bali. Powołując się na badania Margaret Mead oraz Clifforda Geertza, realizatorzy starają się zweryfikować ich tezy w swojej relacji z aren walk kogutów. Zob. http://tajeninteractive.com/#LAUNCH